"ดินสอพอง" ชื่อนี้มีที่มา อย่าช้ารีรอมาทดลองกันดีกว่า

มีเรื่องมากมายให้เราค้นหาคำตอบในภูมิปัญญาไทยทรัพย์ในดินที่เรารู้จักกันในนาม " ดินสอพอง "

ถ้าหากจะจำลองสถานการณ์ให้ผู้เรียนเป็นนักสืบ..........อยากรู้ว่า "แป้งสีขาว" กระป๋องใดกันหนอที่แม่หญิงการะเกดสาวงามแห่งเมืองอโยธยาใช้เป็นประจำเป็นเครื่องประทินความงาม จากกระแสฟีเวอร์ช่วงก่อนหน้านี้ " ละครบุพเพสันนิวาส" ทำให้พวกเราออเจ้าทั้งหลายได้เรียนรู้ภูมิปัญาไทยหลายเรื่องที่น่าสนใจและหนึ่งในนั้นก็คือ "ดินสอพอง"เครื่องประทินความงามของคนในสมัยโบราณ ( ย้อนความหลังเปิดคลิปละครให้ดูสักตอนเป็นการระลึกความหลังเมื่อละครฟีเวอร์ )

เริ่มต้นหาข้อมูลทำความรู้จักกับดินสอพองกันก่อน

หากจะถามถึง ดินสอพอง

คืออะไร ??? เคยได้ยิน ???? เคยรู้จักกันมาก่อนหรือไม่ ?????

• เรียนรู้เรื่องราวผ่านตำนานจากอดีตสู่ปัจจุบันที่มองด้วยมุมมองของความเป็นวิทยาศาสตร์

มองตามตำนานเล่าขานกันต่อมา

ตามตำนานของดินสอพองจังหวัดลพบุรี ที่ขึ้นชื่อในเรื่องของแหล่งดินสอพองที่มีคุณภาพมากที่สุดแห่งหนึ่งของไทย ที่เล่าขานกันว่า

“เมื่อครั้งที่พระราม ปราบทศกัณฐ์ได้สำเร็จ พระองค์ จึงคิดปูนบำเหน็จ ให้กับหนุมาน ซึ่งเป็นทหารเอก โดยการแผลงศรออกไปและถ้าศรตกลง ที่ใดบริเวณนั้นก็จะเป็นของหนุมาน ศรของพระรามเป็นศรศักดิ์สิทธิ์ เมื่อแผลงมาตกที่ทุ่งพรหมมาสตร์ (หมายถึง จังหวัดลพบุรี ในปัจจุบัน) ก็ทำให้แผ่นดินลุกเป็นไฟ หนุมานจึงใช้หางกวาดเปลวไฟให้ดับ บริเวณที่ถูกไฟจึงสุกกลายเป็นสีขาวและเถ้าดิน ที่ถูกหางหนุมาน กวาดออกไปก็กลายเป็นภูเขา ล้อมรอบจังหวัดลพบุรีนั่นเอง”

มองแบบวิทยาศาสตร์

พจนานุกรมศัพท์ธรณีวิทยา ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2544 ได้ให้นิยามดินสอพองว่าเป็นหินปูนเนื้อมาร์ล (marly limestone) ที่เป็นดินที่เนื้อเป็นสารประกอบแคลเซียมคาร์บอเนตเป็นส่วนใหญ่ เมื่อเอามะนาวบีบใส่ น้ำมะนาวมีกรดซึ่งเมื่อทำปฏิกิริยากับแคลเซี่ยมคาร์บอเนตเกิดเป็นแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์เป็นฟองฟูขึ้น ดูเผิน ๆ ก็เห็นว่าดินนั้นพองตัว จึงเรียกกันว่า ดินสอพอง

               ดินสอพองมีลักษณะเป็นดินขาวมีสารประกอบหินปูนที่มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า แคลเซียมคาร์บอเนตผสมอยู่มากกว่า 80 % ซึ่งดินที่มีแคลเซียมคาร์บอเนตผสมอยู่จำนวนมากนี้เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ดินมาร์ล (Marl หรือ limestone) และมีส่วนประกอบอื่น เช่น แมกนีเซียมคาร์บอเนต, แคลเซียมออกไซด์, ซิลิกอนออกไซด์, อะลูมิเนียมออกไซด์, เหล็กออกไซด์ และแมกนีเซียมออกไซด์ เป็นต้น ลักษณะทั่วไปคล้ายดินขาวหรือหินผุ โครงสร้างเป็นชั้นบางๆ มีรูพรุนเนื้อร่วนซุย ดินสอพองสดจะมีสีขาวและอาจพบสีเทา, สีเทาอมฟ้า, สีน้าตาลหรือสีน้าตาลแกมเหลือง ขึ้นอยู่กับปริมาณของสารประกอบอื่นที่ผสมอยู่ ดินสอพองเป็นชั้นดินที่อยู่ลึกจากผิวดินประมาณ 0.5 – 2 เมตร มีอยู่เกือบทุกภาคของประเทศไทย แหล่งผลิตใหญ่ที่สุดอยู่ที่ตำบลทะเลชุบศร อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี

• ครูและนักเรียนสนทนาแลกเปลี่ยนมุมมองร่วมกันวิเคราะห์ความเป็นไปได้ของที่มาของดินสอพอง

เรียนรู้ในประเด็นวัตถุต้นกำเนิดดิน ธาตุและสารประกอบในดินสอพอง

ดินสอพอง ทำไมมีสีขาวเกิดจากสาเหตุใด

รู้จักดินสอพองกันมากขึ้นแล้ว สงสัยใคร่รู้อ่านข่าวมาเจอประเด็นดินสอพองปลอม อยากใช้ของแท้จะตรวจสอบอย่างไร

วิธีการตรวจสอบที่แสนจะง่ายดาย

• เพียงแค่นำสิ่งที่เราสงสัย่ว่าจะใช่ดินสอพองหรือไม่มาหยดสารที่แสนจะหาได้ง่ายดายเช่นกันที่ทุกครัวเรือนต้องมี นั่นคือ"มะนาว "

อย่าช้ารอรีรีบผ่าลูกมะนาวและบีบลงไปทันใดนั้นจะเห็นฟองฟู่เกิดขึ้น

ด้วยความสงสัย........ฟองฟู่นี้คือแก๊สอะไร????

จะช้าอยู่ใยทดสอบเร็วไวใช้อะไรทดสอบดีนะ??

• การทดสอบแกีสของเราทำแบบง่ายดาย หาของที่มีอยู่ใกล้ตัว คือ นำเอาขวดบรรจุน้ำดื่มที่เราดื่มน้ำไปหมดแล้วเหลือแต่

ขวดที่ว่างเปล่านำมาใส่ผงดินสอพองที่บดละเอียดเป็นผงแล้วประมาณ 3 - 5 ช้อนโต๊ะ จากนั้นเทน้ำมะนาวที่เราคั้นน้ำไว้แล้ว 1 ลูก รีบปิดฝาเขย่าๆๆให้เข้ากัน สังเกตสิ่งที่เกิดขึ้น ฟองฟู่ๆๆ >>> เก็บแกีสไว้ในขวดเดี๋ยวเรานำมาทดสอบกันดู

ทดสอบแก๊สที่เกิดขึ้นกันดีกว่า.....มาลองตั้งสมมติฐานกันดู

ถ้าเป็นแก๊สออกซิเจนจะช่วยให้ไฟติด แต่ถ้าเป็นแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ทำให้ไฟดับ

เพิ่มเติมความรู้เพื่อนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน "การติดไฟ" ต้องเพิ่มออกซิเจน เช่น การพัดโบกเวลาที่ติดเตาถ่าน "การดับไฟ" ต้องทำให้ออกซิเจนมีน้อยจนในที่สุดไม่มีไฟก็จะดับ เช้น การใช้ผ้าชุบน้ำคลุม การใช้ถังดับเพลิงที่บรรจุแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ หรือการใช้โฟมดับไฟ

แลกเปลี่ยนความคิดอภิปรายร่วมกัน ยกประเด็นเหตุการณ์เพลิงไหม้ประกอบการอธิบายเพื่อให้เกิดความเข้าใจที่มากขึ้น

>>> มาทดลองกันดีกว่า....นำธูปที่ติดไฟใส่เข้าไปในขวดที่มีแก๊ส

( ฟองฟู่จากการทำปฏิกิริยาของดินสอพองกับน้ำมะนาว)

อย่าช้ารอรีรีบสังเกตการเปลี่ยนแปลงจากธูปที่ติดไฟอยู่เมื่อนำเข้าไปในขวดที่มีแก๊สอยู่ ไฟที่ก้านธูปค่อยๆดับลง

รู้แล้วใช่ไหม แก๊สอะไรที่เกิดขึ้น >>> ถ้ามีแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์อยู่ไฟจะดับเพราะคาร์บอนไดออกไซด์ไม่ได้ช่วยใน การติดไฟของสารจึงนำมาใช้เป็นก๊าซดับเพลิงได้

• ข้อสังเกต ดินสอพองของแท้หยดน้ำมะนาวลงไปต้องมีฟองฟู่>>>ของแท้แน่นอนเลยจ้าตามที่มาของชื่อกันเลย

ดินสอพองของแท้ต้องมีฟองฟู่เกิดขึ้นเมื่อหยดกรดลงไป ( น้ำมะนาวมีฤทธิ์เป็นกรดมีชื่อว่ากรดซิตริก (Citric acid))

จากการทดลองมีคำตอบให้เราได้รู้ที่มาของชื่อ...."ดินสอพอง" มาจากไหน

“ดินสอพอง” มาจากคำว่า “ดิน” ผสมกับคำว่า “สอ” ซึ่งเป็นภาษาเขมร แปลว่า “ขาว” หรืออาจหมายถึง “วัสดุเชื่อม” ซึ่งเป็นคำโบราณ ส่วนคำว่า “พอง” ก็มาจากคุณสมบัติที่ว่าเมื่อถูกกับกรด จะทำปฏิกิริยาจนมีลักษณะเป็นฟองฟู่

สังเกตได้เมื่อบีบมะนาวซึ่งมีฤทธิ์เป็นกรดลงไป

ดินสอพองจะเกิดการพองตัวขึ้นเป็นฟองก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์

ลอยตัวออกจากเนื้อดิน คล้ายกับว่าดินกำลังพองตัว

สาเหตุที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะ ดินสอพอง ก็คือโคลน หรือหินโคลนที่มีส่วนประกอบของแคลเซียมคาร์บอเนต (Calcium Carbonate) ผสมอยู่ถึง 80% หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ดินมาร์ล (Marl) 

ภารกิจนักสืบตามล่าหาแป้งสีขาวแป้งดินสอพองที่แม่การะเกดใช้สำเร็จแล้ว

เรามาทำความรู้จักกับดินสอพองกันให้มากขึ้นดีกว่านะออเจ้าทั้งหลาย

มาทำความรู้จักดินสอพองให้มากขึ้นแล้วเราจะรู้สึกภูมิใจ

ในภูมิปัญญาไทย

ดินสอพองประโยชน์มากมายมิใช่แค่มีไว้เล่นในช่วงสงกรานต์

• มาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นอภิปรายร่วมกันในประเด็นการนำดินสอพองมาใช้ประโยชน์

1.ใช้ในด้านความสวย-ความงาม

ดินสอพองมีฤทธิ์เป็นด่างสามารถใช้ฆ่าเชื้อและลดการอักเสบของผิวได้ จึงนิยมนำมาใช้รักษาสิว แก้ผดผื่น และ อาการคัน รวมถึงนำมาใช้ขัดผิว เพื่อช่วยให้ผิวเรากระจ่างใส เนียนนุ่ม อีกทั้งดินสอพองยังมีฤทธิ์เย็นไม่ทำให้ร่างกายเหนียวเหนอะหนะแล้ว ยังช่วยลดความร้อนหรืออุณหภูมิของผิวได้จึงนิยมนำมาใช้ผสมน้ำปะพรมกันในวันสงกรานต์

Tips ควรเลือกดินสอพองชนิดที่ผ่านการฆ่าเชื้อแล้วมาใช้ เพราะ ดินสอพองเป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้มาจากดินธรรมชาติจึงอาจมีเชื้อและจุลินทรีย์ปะปนอยู่

“คนสมัยโบราณจะนำดินสอพองมาอบร่ำให้กลิ่นหอม เป็นแป้งร่ำ น้ำอบ เป็นแป้งทาผิวหน้า ผิวกาย  ส่วนใหญ่นิยมใช้ดูแลด้านความงาม เครื่องหอมไทย ดินสอพองถือเป็นสมุนไพรรสยาเย็น ใช้แก้พิษร้อนกับร่างกาย ถอนพิษอักเสบ แก้ผด ผื่นคัน และที่พิเศษคือเป็นยาห้ามเหงื่อ นอกจากไม่ทำให้ร่างกายเหนียวเหนอะจากอากาศร้อนแล้ว ยังทำให้ร่างกาย เย็นสบาย และช่วยป้องกันแดดได้ระดับหนึ่ง ผลิตภัณฑ์ดินสอพองแปรรูปที่ใช้กับผิวหน้าและผิวกายเพื่อความสะอาด ความสวยงาม หรือส่งเสริมให้เกิดความสวยงาม จัดเป็นเครื่องสำอางตามพระราชบัญญัติเครื่องสำอาง ตามประกาศกระทรวง”

• การจะนำดินสอพองมาใช้ประโยชน์ ต้องมีการนำไปฆ่าเชื้อ ตามกรรมวิธีโบราณ เรียกว่า การสะตุ คือ การนำดินสองพองไปเผาไฟ ซึ่งเป็นการทำให้ดินสอพองปราศจากสิ่งปนเปื้อน ดินสอพองที่ผ่านการสะตุต้องมีกลิ่นที่ดีตามธรรมชาติ มีลักษณะเป็นผงหรือก้อน ปัจจุบันจะพบว่ามีการนำดินสอพองผสมกับผงสมุนไพรที่ใช้ดูแลผิวพรรณ เช่น ขมิ้น ไพล สำหรับขัดผิว ขัดตัว บำรุงให้ผิวพรรณเปล่งปลั่ง สดใส หรือนำมาผสมกับสมุนไพรกลุ่มแก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย เช่น เสลดพังพอน ใบตำลึง ทองพันชั่ง เป็นต้น

ให้ความรู้ในประเด็น

• สรรพคุณของสมุนไพรดินสอพองในตำรับยาแพทย์แผนไทยเพื่อการนำไปใช้ประโยชน์ในชีวิตประจำวัน
• กระบวนการและกรรมวิธีการผลิตดินสอพองที่มีการนำหลักการวิทยาศาสตร์มาใช้
• นวัตกรรมเพิ่มผลผลิตด้วยแม่พิมพ์กดดินสอพอง
• การทำให้ดินสอพองปลอดเชื้อด้วยภูมิปัญญาไทย " การสะตุ "
• การทำให้ดินสอพองปลอดเชื้อด้วยเทคโนโลยี " รังสีแกมมา "
• การคำนวนต้นทุนในการผลิตและการเพิ่มมูลค่าด้วยการผ่านกรรมวิธีทำให้ปลอดเชื้อทำให้มีกำไรมากขึ้น
• การปรับสภาพความเป็นกรด - เบสของดินสอพองด้วยการเติมสมุนไหรต่างๆลงไปเพื่อให้มีฤทธิ์เป็นกลางเหมาะกับการใช้ประโยชน์ที่ต้องสัมผัสกับผิวหนัง

2.ใช้เป็นสารปรับปรุงดิน

ความเป็นกรด-เบสเป็นตัวควบคุมการละลายของธาตุอาหารในดิน เพื่อให้พืชสามารถดูดซึมและนำไปใช้งานได้ ซึ่งถ้าหากดินมีความเป็นกรด-เบสไม่เหมาะสม ธาตุอาหารในดินอาจละลายออกมาได้น้อยไม่เพียงพอต่อความต้องการของพืช หรือ อาจละลายออกมามากเกินไปจนเป็นพิษต่อพืชได้ และ เนื่องจากดินสอพองมีส่วนประกอบของแคลเซียมคาร์บอเนต เป็นองค์ประกอบหลัก ทำให้มีฤทธิ์เป็นเบส จึงสามารถนำมาใช้ปรับสภาพดินที่เป็นกรดหรือใช้แก้ดินเปรี้ยว รวมถึงฆ่าเชื้อโรคในดินได้ โดยการนำดินสอพองไปโรย ในอัตราส่วน 1 ถัง – 1 ถังครึ่ง ต่อดินเปรี้ยว 1 ไร่ เพื่อปรับค่าความเป็นกรดของดินให้เป็นกลาง (pH = 7) ซึ่งส่วนใหญ่จะนิยมใช้ในนาข้าว ไร่ข้าวโพด ข้าวฟ่าง หรือ สวนผลไม้

3.ใช้สำหรับการปรับความเป็นกรด-เบส ของน้ำ

ค่าความเป็นกรด-เบสของน้ำ มีผลต่อการนำน้ำจากแหล่งน้ำไปใช้ประโยชน์ อย่าง การอุปโภค บริโภค การนำไปรดน้ำต้นไม้

รวมไปถึงมีผลต่อการดำรงชีวิตของสัตว์น้ำอีกด้วย โดยค่า pH ที่เหมาะสมต่อสัตว์น้ำ จะอยู่ระหว่าง 6.5 – 9.0 หรือ เป็นด่างเล็กน้อย ซึ่งถ้าหากน้ำมีสภาพเป็นกรดหรือด่างมากจนเกินไปก็อาจทำให้สัตว์น้ำเกิดความเครียดหรือตายได้ ทำให้ดินสอพองถูกนำมาใช้ เพื่อปรับสภาพน้ำให้มีความเป็นด่างมากขึ้น โดยจะนิยมใช้เติมปรับสภาพน้ำในแหล่งน้ำขังตามบ้าน ฟาร์ม แปลงเกษตร และ กระบวนการบำบัด น้ำเสีย รวมไปถึงใช้ฆ่าเชื้อในแหล่งน้ำ (wastewater treatment) ได้อีกด้วย

ให้ความรู้ในประเด็น

• ความเป็นกรด - เบส
• ค่า pH
• อินดิเคเตอร์ธรรมชาติ
• การตรวจสอบความเป็นกรดเบส >>>> โดยการใช้น้ำสกัดจากดอกอัญชัญทดสอบค่าความป็นกรดเบส
• ลงภาคสนามทดสอบดินเปรี้ยวด้วยน้ำสกัดจากดอกอัญชัญ>>>>การแก้ปัญหาดินเปรี้ยวโดยใช้ดินสอพอง
• มีการใช้หลักการทางคณิตศาสตร์มาเกี่ยวข้องในขั้นตอนของการหาอัตราส่วนที่เหมาะสมในการปรับสภาพความเป็นกรด - เบส

อยากให้ทุกคนเห็นคุณค่าของภูมิปัญญาไทยได้นำไปใช้ในชีวิตประจำวันและร่วมด้วยช่วยกันให้ดินสอพองคงอยู่คู่เมืองไทยสืบต่อไป

ดินสอพองมีดีมากมายอยากให้นำมาใช้และสัมผัสดู....ลองไปมองหานำดินสอพองมาใช้ประโยชน์กันนะคะ

ขอบคุณภูมิปัญญาไทยทรัพย์ในดินที่มีเรื่องราวให้เยาวชน

ได้เรียนรู้สืบต่อมาจากรุ่นสู่รุ่น

ขอบคุณภาพประกอบจากอินเทอร์เน็ตและข้อมูลต่างๆจากปราชญ์ท้องถิ่น