คาบแรกของการเรียนสาระเศรษฐศาสตร์เพื่อให้นักเรียนเข้าใจหลักการคร่าว ๆ ของวิชาเศรษฐศาสตร์จึงได้คิดกิจกรรมขึ้นมาเป็นกิจกรรม "กล่องสุ่ม" โดยมีการแข่งขันในรูปแบบของเกม โดยมีกิจกรรมดังนี้

อุปกรณ์

1. กล่อง แก้ว หรือถุงสำหรับไว้สุมหยิบของ ควรเป็นวัสดุทึบที่ไม่สามารถมองเห็นด้านในได้
2. กระดาษสี หรือวัสุดหลากสีที่มีขนาดเท่ากัน ในกิจกรรมบทความนี้

การเล่นจะแบ่งเป็นรอบ ผู้สอนอาจแบ่งกลุ่มผู้เรียนกลุ่มละ 5-6 คนแล้วเตรียมกล่องสุ่มตามจำนวนกลุ่ม หรืออาจเล่นพร้อมกันทั้งห้องก็ได้ตามสถานะการณ์

รอบที่1

1. ผู้สอนเตรียมใส่ชิพสีต่างๆลงไปในกล่องสุ่มให้มีจำนวนมากกว่าสมาชิกในกลุ่มที่เล่น
2. ให้ผู้เรียนหยิบชิพสีออกจากล่องสุ่ม โดยผลัดกันหยิบทีละคน วนไปจนครบสมาชิกในกลุ่ม หรือจนกว่าชิพจะหมด หากยังมีชิพเหลือให้เริ่มที่คนแรกอีกครั้ง มีกฎคือ ชิพ 1 ชิ้น = 1 คะแนน ผู้ที่ได้คะแนนเยอะที่สุดจะเป็นผู้ชนะ
3. ในรอบแรกผู้เล่นสามารถหยิบชิพกี่ชิ้นก็ได้ต่อการหยิบ 1 ครั้ง
4. สรุปคะแนนและให้รางวัลผู้ชนะ

สรุปผลรอบที่ 1

เนื่องจากกติกาให้หยิบจำนวนกี่ชิ้นก็ได้เอื้อให้คนเล่นคนแรกชนะเพราะจะหยิบชิพไปกี่ชิ้นก็ได้จึงสามารถจบเกมได้ตั้งแต่ตาแรก ผู้สอนต้องชวนผู้เรียนคุยต่อในประเด็นประมาณนี้

• ทำไมชิพถึงไม่พอให้คนท้าย ๆ (เชื่อมโยงถึงทรัพยากรที่มีจำกัด)
• ทำไมคนที่มีโอกาสหยิบคนแรก ๆ ถึงชนะได้ง่ายกว่า (เชื่อมโยงไปถึงโอกาสในการเข้าถึงทรัพยากร)
• กติกายุติธรรมหรือไม่ ตรงจุดไหน (เชื่อมโยงถึงกฎหมายที่เป็นธรรม)

รอบที่ 2

เมื่ออภิปรายในประเด็นต่าง ๆ แล้วผู้สอนนำผู้เรียนเล่นเกมรอบที่ 2 โดยปรับกติกาเล็กน้อยในรอบนี้ผู้สอนกำหนดคะแนนให้ชิพสีต่างๆ ไม่เท่ากัน เช่น

สีเหลือง = 1 คะแนน

สีเขียว = 1 คะแนน

สีน้ำเงิน = 1 คะแนน

สีแดง = -2 คะแนน

สีดำ = -10 คะแนน

โดยใ่ส่สัดส่วนสีที่คะแนนติดลบให้พอดี

1. ให้ผู้เรียนผลัดกันหยิบชิพจากกล่องสุ่มโดยผลัดกันหยิบทีละคน วนไปจนครบสมาชิกในกลุ่ม หรือจนกว่าชิพจะหมด หากยังมีชิพเหลือให้เริ่มที่คนแรกอีกครั้ง ผู้ที่ได้คะแนนเยอะที่สุดจะเป็นผู้ชนะ
2. ให้ผู้เล่นหยิบชิพกี่ชิ้นก็ได้ต่อการหยิบ 1 ครั้ง
3. สรุปคะแนนและให้รางวัลผู้ชนะ

สรุปผลรอบที่ 2

ผู้สอนสังเกตุเห็นความเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมในการเล่นของผู้เรียนอย่างไรบ้าง จากการทดลองใช้พอว่านักเรียนเลือกที่จะหยิบชิพน้อยลงเนื่องจากกลัวว่าจะมีคะแนนติด จากนั้นนำประเด็นเหล่านั้นมาร่วมกัยอภิปรายกับผู้เรียนในประเด็นนระมาณนี้

• การเล่นในรอบ 2 แตกต่างจากรอบแรกอย่างไรบ้าง
• ทำไมถึงหยิบชิพออกจากกล่องน้อยลง
• ถ้าเปรียบชิพในกล่องคือทรัพยากรในโลก ทรัพยากรบนโลกจะถูกนำมาใช้เท่าไรก็ได้ใช่หรือไม่ เพราะเหตุใด (เชื่อมโยงถึงการใช้ทรัพยากรที่อาจทำให้เกิดผลเสียต่อสิ่งแวดล้อม)

จากการทดลองใช้พบว่านักเรียนเลือกที่จะหยิบชิพน้อยลงเนื่องจากกลัวว่าจะมีคะแนนติดลบแต่ผู้เล่นคนแรก ๆ ก็มักจะเป็นผู้ชนะเพราะมีโอกาสมากกว่าผู้เล่นคนอื่น ผู้สอนอาจชวนคุยเกี่ยวกับเรื่องความเหลือมล้ำ หรือฐานะที่สามารถสร้างความได้เปรียบในการยอมรับความเสี่ยงได้มากกว่า

รอบที่ 3

หลังจากร่วมกันอภิปรายแล้วให้เริ่มเล่นรอบที่ 3

1. ให้ผู้เรียนผลัดกันหยิบชิพจากกล่องสุ่มโดยผลัดกันหยิบทีละคน วนไปจนครบสมาชิกในกลุ่ม หรือจนกว่าชิพจะหมด หากยังมีชิพเหลือให้เริ่มที่คนแรกอีกครั้ง ผู้ที่ได้คะแนนเยอะที่สุดจะเป็นผู้ชนะ
2. ให้ผู้เล่นหยิบชิพไม่เกิน 3 ชิ้นก็ได้ต่อการหยิบ 1 ครั้ง
3. สรุปคะแนนและให้รางวัลผู้ชนะ

สรุปผลรอบที่ 3

ชวนผู้เรียนร่วมกันอภิปรายในประเด็นดังนี้

• ควรเล่นอย่างไรให้ชนะ
• กติกายุติธรรมหรือไม่

จากนั้นให้ผู้เรียนออกแบบกติกาโดยทำอย่างไรให้ไม่มีใครหยิบชิพที่มีคะแนนเป็น - เลย (เชื่อมโยงถึงการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า) อาจนำกติกาที่นักเรียนออกแบบไปเล่นเป็นรอบที่ 4 หรืออาจให้นักเรียนเล่นโดยให้ผู้เรียนดูชิพก่อนแทนที่จะสุ่ม (เชื่อมโยงเรื่องการคิดก่อนใช้ทรัพยากร)

เศรษฐศาสตร์ เป็นวิชาที่ศึกษาถึงกิจกรรมทางเศรษฐกิจของมนุษย์ เพื่อผลิต บริโภค กระจาย แลกเปลี่ยนสินค้าและบริการ โดยการจัดสรรทรัพยากร ที่เป็นปัจจัยการผลิตอันมีอยู่อย่างจำกัดเพื่อตอบสนองความต้องการของมนุษย์ที่มีอย่างไม่จำกัด

• อาจให้ผู้เรียนเปรียบเทียบกิจกรรมกล่องสุ่มที่เล่นไป กับความหมายของเศรษฐศาสตร์มีอะไรบ้างที่เหมือนกัน
• ชิพคือทรัพทยากรที่มีจำกัดแต่ในการเล่นรอบแรกชิพไม่พอต่อความต้องการที่ไม่จำกัด
• ในการเล่นรอบที่สองชิพแต่ละอันมีคะแนนไม่เท่ากัน บางอันติดลบเหมือนทรัพยากรที่เวลาเอามาใช้โดยไม่ยั้งคิดก็อาจก่อให้เกิดผลเสียตามมาได้
• รอบที่สามทรัพยากรไม่มีทางเพียงพอได้หากคนที่มีโอกาสมากกว่ากอบโกยทรัพยากรไปจนหมด กติกาบางอย่างสามารถสร้างความเท่าเทียมกันในการเข้าถึงทรัพยากรได้
• รอบที่สี่จะดีแค่ไหนถ้าทรัพยากรถูกใช้อย่างคุ้มค่าและไม่ก่อให้เกิดผลเสียต่อสิ่งแวดล้อม

สรปบนเรียนนอกจากความหมายของเศรษฐศาสตร์แล้วผู้เรียนยังได้วางแผนการบริหารจัดการทรัพยากร และอาจไปถึงเรื่องของความเหลลื่อมล้ำ กฎหมายที่ไม่เป็นธรรร หรือเรื่องของความยากจนที่ไม่ใช่เพียงแค่เรื่องของการมีเงินมากหรือน้อยแต่ความยากจนเป็นเรื่องของโอกาสในการเข้าถึงทรัพยากร

หากมีครูท่านใดสนใจลองไปปรับใช้กันดูได้นะครับระดับคำถามหรือขั้นตอนกิจกรรมอาจปรับปลี่ยนให้เหมาะกับอายุของผู้เรียนได้ครับ

ใครได้ลองใช้แล้วลองแชร์บอกกันได้นะครับ