รวมไอเดียการสอนวิชาประวัติศาสตร์ และแนวทางกระตุกต่อม “เอ๊ะ!” ของนักเรียน ที่จะเปลี่ยนการท่องจำให้กลายเป็นการตั้งคำถาม เพื่อให้นักเรียนทำเข้าใจประวัติศาสตร์มากขึ้น ลองไปดูกันว่าเราจะกระตุกต่อมเอ๊ะยังไงได้บ้าง ?

👀 อ้างอิงเนื้อหาจาก ”ธงชัย วินิจจะกูล: วิชาประวัติศาสตร์ควรสอน(ฝึกฝน)อะไร ?”

prachatai.com/journal/2022/12/101762

💭 เพื่อไม่ให้วิชาประวัติศาสตร์กลายเป็นวิชาท่องจำ

การสอนจึงต้องเน้นไปที่ “ทักษะ” มากกว่า “เนื้อหา”

เพื่อให้นักเรียนมีพฤติกรรมการวิพากษ์วิจารณ์

มากกว่าการจำชื่อ สถานที่ หรือเรียงลำดับเหตุการณ์

แนวคิดนี้ถูกนำเสนอโดย อ.ธงชัย วินิจจะกูล

ที่มองว่าการศึกษาความรู้ทางประวัติศาสตร์

ควรทำให้ผู้เรียนเกิดทักษะดังนี้

🔎 ทักษะการคิดวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์

(1) เข้าใจคิดว่าปัจจุบันผูกพันกับอดีตอย่างไร (The past in the present)

เพื่อให้นักเรียนเห็นว่าการศึกษาประวัติศาสตร์คือการศึกษาความเปลี่ยนแปลงของปรากฏการณ์หนึ่งที่คลี่คลายไปสู่อีกปรากฏการณ์หนึ่ง เข้าใจว่าโลกนี้ปัจจุบันมีความเป็นมาจากมรดกในอดีต และทำให้เห็นว่าอดีตนั้นเป็นเรื่องที่ใกล้ตัวเรา

(2) เข้าใจจุดยืนมุมมอง (Perspectives)

เพื่อให้นักเรียนได้เห็นว่าประวัติศาสตร์นั้นถูกมองได้จากหลายมุมหรือหลายทัศนะ และความแตกต่างหลากหลายของมุมมองหรือจุดยืนของแต่ละคนนั้นเป็นเรื่องปกติ แต่ละคนจึงเล่าเรื่องหรือธิบายความเปลี่ยนแปลงทางประวัติศาสตร์ที่แตกต่างกัน

(3) รู้จักหลักฐาน (Evidence) 

ทำความเข้าใจธรรมชาติและประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ วิธีการที่จะตรวจสอบและคัดเอาข้อมูลบางอย่างออกมาจากเอกสารหรือสิ่งนั้น ๆ และวิธีการตั้งคำถามที่แตกต่างกันต่อหลักฐานชิ้นเดียวกัน อาจนำมาสู่องค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์ที่แตกต่างกัน 

(4) มองเห็นบริบท (Context)

เหตุการณ์ บุคคล การกระทำ ความคิด รวมถึงหลักฐานในประวัติศาสตร์ ได้รับอิทธิพลหรือถูกกำหนดจากเงื่อนไขและปัจจัยแวดล้อมมากบ้างน้อยบ้าง ทั้งในแง่เกื้อหนุนให้เกิดบางสิ่งบางอย่าง หรือเป็นขีดจำกัดที่ทำให้ไม่สามารถเกิดเหตุการณ์บางอย่างได้ เพราะฉะนั้นการมองเห็นบริบททางประวัติศาสตร์จึงเป็นทักษะที่สำคัญ

(5) ตีความวิเคราะห์เป็น (Interpretive analysis)

การค้นหาข้อมูลจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์จำเป็นต้องอาศัยการตีความอย่างมากเพราะต้องใช้หลักฐานเอกสารตามที่มนุษย์ในอดีตได้ทิ้งไว้ให้ในรูปภาษา หรือใช้สิ่งของจากอดีตซึ่งมีความหมายไม่ชัดเจนขึ้นกับการตีความของเราในปัจจุบัน

(6) เข้าใจถึงประวัติศาสตร์นิพนธ์ (Historiography)

เข้าใจว่าประวัติศาสตร์เป็นเรื่องเล่าความเปลี่ยนแปลงจากมุมมองของผู้ที่เขียนประวัติศาสตร์ขึ้นมา โดยผสมผสานการเล่าเรื่องกับความพยายามอธิบายในทัศนะของตน หากเข้าใจดังนี้ จะทำให้นักเรียนไม่มองว่าประวัติศาสตร์นั้นคือความจริงอย่างสมบูรณ์

มาดูตัวอย่างไอเดียการสอนวิชาประวัติศาสตร์

ที่ช่วยทำให้นักเรียนเกิดทักษะเหล่านี้กัน

🤩 กิจกรรม "Timeline โลก - Timeline เรา" 

โดยครูสิปปกร

ชวนนักเรียนมองความเปลี่ยนแปลงของปรากฏการณ์

หาความสัมพันธ์ระหว่างเรื่องราวในอดีตของตน

และบริบทที่อาจส่งผลต่อการใช้ชีวิตในปัจจุบัน

🔎 ทักษะที่ใช้

(1) เข้าใจคิดว่าปัจจุบันผูกพันกับอดีตอย่างไร (The past in the present)

(4) มองเห็นบริบท (Context)

🤩 กิจกรรม "นักสืบข้ามเวลา" 

โดยสาระศาสตร์สังคม By ครูพี่กาย

ออกตามหาสถานที่จากภาพถ่ายเก่าในโรงเรียน

เพื่อฝึกฝนการทำงานกับหลักฐานทางประวัติศาสตร์

และความเชื่อมโยงระหว่างอดีตกับปัจจุบัน

🔎 ทักษะที่ใช้

(1) เข้าใจคิดว่าปัจจุบันผูกพันกับอดีตอย่างไร (The past in the present)

(3) รู้จักหลักฐาน (Evidence) 

🤩 กิจกรรม "พม่าเผากรุง?? เรียนประวัติศาสตร์จากหลักฐานต่างมุม" 

โดยครูปาริชาต ชัยวงษ์

ชวนนักเรียนถกเถียงประเด็น “ใครเผากรุงศรีอยุธยา?”

จากชุดหลักฐานที่หลากหลาย มุมมองที่แตกต่าง

และการตีความหลักฐานที่ทำให้เกิดความจริงที่ต่างกัน

🔎 ทักษะที่ใช้

(2) เข้าใจจุดยืนมุมมอง (Perspectives)

(3) รู้จักหลักฐาน (Evidence)

(5) ตีความวิเคราะห์เป็น (Interpretive analysis)

🤩 กิจกรรม "เมื่อฉันเป็นมนุษย์ยุคหิน" โดยครู

โดยครูเบญที่สอนประวัติ

พานักเรียนจินตนาการย้อนเวลาไปหามนุษย์ยุคหิน

ชวนนักเรียนทำความเข้าใจบริบทและสิ่งแวดล้อม

เพื่อสร้างบ้านและเครื่องมือที่เหมาะสมกับยุคสมัย

🔎 ทักษะที่ใช้

(3) รู้จักหลักฐาน (Evidence)

(4) มองเห็นบริบท (Context)

(5) ตีความวิเคราะห์เป็น (Interpretive analysis)

🤩 กิจกรรม "ชื่อนี้. . . มีที่มา เรียนประวัติศาสตร์ใกล้บ้าน"

โดยครู KruBusSo

ตามหาที่มาของชื่อหมู่บ้านที่นักเรียนอาศัยอยู่

หาหลักฐานด้วยการสัมภาษณ์ผู้คนในหมู่บ้าน

ฝึกฝนการทำงานกับหลักฐานและการตีความ

🔎 ทักษะที่ใช้

(1) เข้าใจคิดว่าปัจจุบันผูกพันกับอดีตอย่างไร (The past in the present)

(3) รู้จักหลักฐาน (Evidence)

(5) ตีความวิเคราะห์เป็น (Interpretive analysis)

🤩 กิจกรรม "เราคือใคร : เรื่องเล่า “กำเนิดมนุษย์”จากหลายมุมมอง" 

โดยครู Por Patipat

เปิดโอกาสให้นักเรียนตามหาต้นกำเนิดของตนเอง

ผ่านการค้นหาหลักฐานจากหลากหลายมุมมอง

พร้อมทั้งสร้างเรื่องเล่าในแบบฉบับที่ไม่เหมือนใคร

🔎 ทักษะที่ใช้

(1) เข้าใจคิดว่าปัจจุบันผูกพันกับอดีตอย่างไร (The past in the present)

(2) เข้าใจจุดยืนมุมมอง (Perspectives)

(3) รู้จักหลักฐาน (Evidence)

(4) มองเห็นบริบท (Context)

(5) ตีความวิเคราะห์เป็น (Interpretive analysis)

(6) เข้าใจถึงประวัติศาสตร์นิพนธ์ (Historiography)

✨ แนวทางการสอนประวัติศาสตร์นี้

ถูกนำเสนอโดยอ.ธงชัย วินิจจะกูล

ที่มองว่าการเรียนวิชาประวัติศาสตร์ระดับมัธยมควรเปลี่ยนจากเน้นให้รู้ ‘เนื้อหาสาระ (Content-oriented)’ ไปเป็นการเน้นให้ ‘ฝึกฝนทักษะ (Skill-oriented)’ ในการคิดวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์ (Historical thinking) เพื่อให้ผู้เรียนเข้าใจประวัติศาสตร์อย่างวิพากษ์วิจารณ์และเป็นตัวของตัวเอง

โดยไม่ใช่แค่การสอนให้สนุก

หรือเพิ่มความน่าสนใจในการสอน

ศึกษาทักษะการคิดวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์เพิ่มเติมได้ที่

”ธงชัย วินิจจะกูล: วิชาประวัติศาสตร์ควรสอน(ฝึกฝน)อะไร?”

prachatai.com/journal/2022/12/101762