การใช้คำถามเป็นกระบวนการที่สำคัญในการจัดการเรียนรู้เพราะคำถามจะทำให้เราได้คำตอบ และคำตอบก็จะแสดงถึงความรู้ ความคิด อารมณ์ หรือความรู้สึกของผู้เรียน นอกจากจะได้คำตอบแล้วการใช้คำถามในขั้นก่อน ระหว่าง และหลังการจัดการเรียนรู้จะช่วยกระตุ้นให้ผู้เรียนได้ใช้ความคิด คร่ำครวญถึงสิ่งที่ได้เรียนรู้ ไม่ว่าจะเป็นด้านทฤษดี วิชาการ กระบวนการเรียนรู้ของตนเอง ตลอดจนการปรับประยุกต์การเรียนหรือการทำงานของตนเองให้ดีขึ้น

การใช้คำถามในชั่วโมงสอนจึงเป็นวิธีการที่จำเป็นสำหรับการกระตุ้นการเรียนรู้ การสำรวจ การประเมิน และการตัดสินผลลัพธ์ของชั่วโมงนั้น ๆ

แล้วเราจะถามอย่างไรหละ จึงจะตอบโจทย์เป้าหมายการจัดการเรียนรู้ของเรา ? วันนี้จึงขอนำเสนอการใช้คำถาม 10 ประเภท เพื่อให้เพื่อนครูนำไปปรับใช้ให้การสอนของเราทรงพลังมากขึ้น และทำให้การเรียนรู้มีความหมายกับผู้เรียนและหลักสูตรของเรา

1. คำถามปลายเปิด เป็นคำถามที่ถามเพื่อต้องการทราบถึงความคิดเห็น/ รายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับสถานการณ์ใดสถานการณ์หนึ่ง บทเรียนหนึ่ง ๆ หรือประเด็นการเรียนรู้หนึ่ง ๆ เหมาะสำหรับการขยายความรู้ ความคิดเห็น การประยุกต์การเรียนรู้ไปสู่สถานการณ์หรือบริบทใหม่ ๆ โดยใช้คำสำคัญ เช่น

• How : อย่างไร
• What : อะไร (บ้าง)
• When : เมื่อไร เวลาใด ตอนไหน
• Why : ทำไม เพราะอะไร
• Which : ที่ไหน
• Explain : อธิบาย
• Describe : เล่า บรรยาย พรรณนา

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• การเรียนรู้ชั่วโมงที่แล้วเป็นอย่างไรบ้าง
• นักเรียนคิดว่าเรื่องนี้ (ที่เรียน) สำคัญอย่างไร
• นักเรียนจะแบ่งการทำงานในกลุ่มอย่างไร
• นักเรียนจะอธิบายเกี่ยวกับ....ว่าอย่างไร

2. คำถามปลายปิด เป็นคำถามที่ต้องการคำตอบง่าย ๆ เช่น ใช่หรือไม่ใช่ หรือคำตอบที่ตายตัว แน่นอน สำหรับการสอนแล้วนอกจากจะใช้ในการทดสอบแล้วครูสามารถใช้คำถามปลายปิดเพื่อประเมินความเข้าใจของผู้เรียน ตรวจสอบว่านักเรียนเห็นด้วยหรือไม่ นักเรียนเข้าใจหรือไม่เข้าใจ

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• นักเรียนคิดว่า....ถูกต้องหรือไม่
• นักเรียนสามารถใช้สิทธิ์....ได้แล้วหรือยัง
• "กิน" เป็นคำประเภทใดในภาษาไทย

จะสังเกตได้ว่าการใช้คำถามปลายปิดนั้นห้องเรียนนั้นบางสถานการณ์อาจต้องให้นักเรียนขยายความคำตอบเพิ่มเติมด้วยเพื่อทำให้ครูทราบว่านักเรียนเข้าใจสิ่งนั้นอย่างแท้จริง เช่น นักเรียนคิดว่า....ถูกต้องหรือไม่ เพราะอะไร ? นักเรียนสามารถใช้สิทธิ์....ได้แล้วหรือยัง เพราะเหตุใค ? "กิน" เป็นคำประเภทใดในภาษาไทย เพราะอะไร ?

3. คำถามเชิงลึก เป็นคำถามที่ต้องการทราบคำตอบที่มีราลยะเอียดเฉพาะ เจาะจง ลึกซึ้ง ครูอาจเลือกใช้เทคนิคนี้หากต้องการการชี้แจงเป็นพิเศษเกี่ยวกับสถานการณ์ใดสถานการณ์หนึ่งที่เกิดขึ้นในห้องเรียน เช่น เหตุผลที่เลือกเขียนสะท้อนเรื่องนี้ แรงบันดาลใจที่ทำชิ้นงานนี้ สาเหตุที่หลีกเลี่ยงการกระทำบางอย่างหรือสาเหตุที่แสดงออกพฤติกรรมบางอย่างในห้องเรียน/ ในการทำงาน ซึ่งบางครั้งอาจทำให้เราได้ข้อมูลที่ถูกปกปิด ซ่อนเร้นไว้ทำให้ครูทราบข้อมูลที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• ทำไมนักเรียนถึงเลือกที่จะเขียนโน้มน้าวเรื่องนี้
• อะไรคือแรงจูงในให้นักเรียน.............
• มีความกังวลใดบ้างที่นักเรียนมีต่อชิ้นงานที่ครูมอบหมาย
• นักเรียนช่วยเจาะจงรายละเอียดเกี่ยวกับ....มากกว่านี้สักนิดได้ไหม

4. คำถามแบบกรวย ถ้าใครนึกไม่ออกให้นึกถึงกรวยไอศกรีมนะ คำถามแบบนี้จะเริ่มถามตั้งแต่เรื่องทั่ว ๆ ไปแล้วค่อย ๆ เจาะจงคำถามเพิ่มขึ้น (ถามกว้าง ๆ แล้วค่อย ๆ จำกัดคำถามให้แคบลง เฉพาะลง เจาะจงลง) ตลอดการซักถามเพื่อลดความกังวล และสร้างความไว้เนื้อเชื่อใจระหว่างคู่สนทนาซึ่งจะช่วยให้ผู้ตอบคำถามค่อย ๆ เผยข้อมูลที่แท้จริงออกมา เช่น

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• คำถามที่ 1 นักเรียนไม่เข้าใจอะไรในวิชานี้บ้าง
• คำถามที่ 2 เรื่อง.....ที่นักเรียนบอกว่าไม่เข้าใจ ทำให้นักเรียนกังวลเกี่ยวกับการเรียนหรือไม่
• คำถามที่ 3 ถ้าเราร่วมมือกันแก้ไขปัญหานี้ได้ นักเรียนคิดว่าดีหรือไม่ อย่างไร
• คำถามที่ 4 นักเรียนอยากให้ครูช่วยแก้ปัญหาเรื่องนี้อย่างไร
• คำถามที่ 5 นักเรียนพร้อมจะให้ครูช่วยสอนเสริม/ แก้ไขปัญหาเมื่อไร ที่ไหน อย่างไร

5. คำถามที่มีการชี้นำก่อนถาม การใช้คำถามบางสถานการณ์อาจจำเป็นต้องชี้นำให้นักเรียนทราบถึงที่มาที่ไปของสิ่งที่เราจะถามก่อนเพื่อกระตุ้นนักเรียนไตร่ตรองข้อมูลสำคัญก่อนที่จะตัดสินใจตอบคำถาม

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• การเขียนโน้มน้าวจำเป็นต้องสื่อสารออกมาให้ผู้อ่านคล้อยตามและเชื่อในสิ่งที่เรานำเสนอซึ่งสามารถนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงความเชื่อ ค่านิยม และพฤติกรรมได้ นักเรียนคิดเห็นอย่างไร
• เนื่องจากการแสดงความคิดเห็นของนาย ก และนาย ข มีข้อแตกต่างกันด้าน A B C .โดยนาย ก เสนอว่า......และนาย ข เสนอว่า ........นักเรียนเห็นด้วยกับความคิดเห็นของใครมากกว่ากัน

6. คำถามที่มีการชี้แจงก่อนถาม เป็นคำถามที่ผู้ถามให้คำชี้แจง อธิยาย หรือขยายความประเด็นเกี่ยวกับคำถามก่อนที่จะถามเพื่อยืนยันรายละเอียดสำคัญ ครูอาจใช้คำถามประเภนี้เพื่อตรวจสอบการแบ่งหน้าที่รับผิดชอบงานของนักเรียน กำหนดเวลาของการทำงาน ความเข้าใจลักษณะของภาระงาน

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• เพื่อเพื่อยืนยันว่านักเรียนจะเขียนรายงานเสร็จภายในสัปดาห์หน้าแล้วจะต้องแบ่งหน้าที่กันในกลุ่มเพื่อนำเสนอหน้าชั้นเรียนกลุ่มละไม่เกิน 5 นาที เรื่องนี้ทุกคนเข้าใจตรงกันหรือไม่ มีใครต้องการสอบถามรายละเอียดอะไรเพิ่มเติมบ้างไหม
• ก่อนจะหมดชั่วโมง ภาระงานชิ่นต่อไปที่ทุกคนต้องทำคือ 1 2 3 โดยมีรายละเอียด 4 5 6 มีใครสงสัยเรื่องไหนบ้าง
• ก่อนจะหมดชั่วโมง ภาระงานชิ่นต่อไปที่ทุกคนต้องทำคือ 1 2 3 โดยมีรายละเอียด 4 5 6 นักเรียนคิดว่าจะเลือกใช้โปรแกรมใดในการสร้างชิ้นงานนี้

7. คำถามเชิงวาทศิลป์ หรือถามแต่ไม่ต้องการคำตอบ ส่วนมากเรามักใช้คำถามประเภทนี้เพื่อดึงดูดการสนทนาให้ผู้ร่วมสนทนารู้สึกว่าเรากำลังสนใจสิ่งที่พูดคุยและเพื่อทำให้ผู้พูดแน่ใจว่าคู่สนทนากำลังสนใจประเด็นที่กำลังพูดคุยอยู่ คำถามนี้ไม่เน้นการตอบคำถามแต่จะกระตุ้นให้ผู้ฟังทบทวนสิ่งที่กำลังพูดคุย

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• จริงหรอ ทำไมครูพึ่งรู้เรื่องนี้
• ถ้าเราไม่ใช้การเขียนเปลี่ยนแปลงสังคมแล้วการเขียนจะมีค่าอย่างไร ในเมื่อการเขียนสามารถเข้าถึงได้ทุกคน
• แล้วเราจะไม่สนใจข้อมูลท้องถิ่นหรอ ในเมื่อสิ่งนี้คืออัตลักษณ์ของเรา

8. คำถามแบบเรียกคืนข้อมูล เป็นคำถามที่ผู้ถามต้องการความแน่ใจว่าผู้ตอบเข้าใจ จดจำประเด็นสำคัญ หรือข้อเท็จจริงจากสถานการณ์หนึ่ง ๆ ได้ เพื่อย้ำว่าผู้ตอบรับทรายข้อมูล เข้าใจ สามารถปฏิบัติตามได้ หรือสามารถระบุแนวทางการประยุกต์ใช้ได้จริง

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• นักเรียนจำอะไรได้บ้างเกี่ยวกับสิ่งที่วิทยากรบรรยายไปเมื่อเช้า
• นักเรียนพบพืชท้องถิ่นอะไรบ้างจากการสำรวจป่าต้นน้ำ
• จากละครมีพฤติกรรมของตัวละครใดบ้างที่ให้ข้อคิดกับนักเรียน

9. คำถามที่ใช้สถานการณ์ที่เกี่ยวข้อง คำถามนี้จะใช้กับคนบางกลุ่มเท่านั้น ครูอาจใช้คำถามนี้กับนักเรียนบางคน บางกลุ่มที่มีคุณสมบัติตรงกับประเด็นที่ต้องการสนทนา เช่น กลุ่มนักเรียนที่มีความสามารถด้านการวาดภาพ กลุ่มนักเรียนที่ต้องเดินทางไปทัศนศึกษา กลุ่มนักเรียนที่เข้าเรียนสาย

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• นักเรียนมีแนวทางจะทำแฟ้มสะสมผลงานเพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการเข้ามหาวิทยาลัยอย่างไร
• หากนักเรียนต้องทำโครงงานที่ลงพื้นที่ชุมชน นักเรียนมีความกังวล หรือมีข้อเสนอแนะอะไรบ้าง
• นักเรียนจะมีแนวทางบริหารจัดการเวลาอย่างไรเพื่อให้ชั่วโมงต่อไปไม่มีนักเรียนเข้าเรียนสาย

10. คำถามเกี่ยวกับประบวนการ เป็นคำถามที่ต้องการให้ผู้ตอบใช้ความคิดและตอบคำถามอย่างมีวิจารณญาณเกี่ยวกับสถานการณ์หรือประเด็นที่กำหนด คำถามนี้มักไม่มีคำตอบที่ถูกหรือผิดแต่จะช่วยให้ผู้ตอบได้อภิปรายความคิดของตนเอง

ตัวอย่างคำถามในห้องเรียน

• นักเรียนคิดว่าประเด็นการโต้วาทีใดที่จะช่วยขับเคลื่อนสังคมได้มากที่สุด
• นักเรียนคิดว่าอาจต้องพบเจอปัญหาใดบ้างจากการทำโครงงานเรื่อง......
• การเขียนเรื่อง.....มีประโยชน์ต่อสังคมอย่างไร

สิ่งสำคัญในฐานะครูคือเราควรใช้คำถามเพื่อกระตุ้นการเรียนรู้ของผู้เรียน เพราะฉะนั้นคำถามที่ครูใช้จึงควรเป็นคำถามที่มีความหมายสำหรับผู้เรียนและการเรียนรู้เสมอ

ทุกคำถามมีคำตอบ แต่ไม่ใช่ทุกคำถามที่จะมีความหมายต่อการเรียนรู้ในห้องเรียน

แหล่งอ้างอิง https://www.indeed.com/career-advice/career-development/questioning-techniques

สุรพงษ์ กล่ำบุตร : เขียน