กิจกรรม "ฮอมขี้เฮอะ แป๋งโกม" ซึ่งเป็นภาษาไทยถิ่นหนือ หมายถึง "กิจกรรมเก็บขยะ มาทำโคม" โดยเป็นกิจกรรมที่มีแรงบันดาลใจมาจากการเสริมสร้างคุณธรรมการรักษาความสะอาดภายในโรงเรียน + ความชอบในการประดิษฐ์ของนักเรียน + การสืบสานวัฒนธรรมท้องถิ่นแบบหมู่ฮาวจาวละอ่อนเหนือ

กิจกรรมนี้เป็นกิจกรรมบูรณาการระหว่างรายวิชาสังคมศึกษาฯ (ส 4.3 ป.2/2) กับประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นที่สอดแทรกคุณธรรม 3 อย่าง ได้แก่ ความรับผิดชอบ ระเบียบวินัย และใฝ่เรียนรู้

ก่อนอื่นขอกล่าวขยายความถึงความเป็นมาของกิจกรรม "ฮอมขี้เฮอะ แป๋งโกม" ที่ได้แรงบันดาลใจมาจากการที่ครูพีช เป็นครูรัก(ษ์)ถิ่น ที่สอน ป.2 แล้วมีอุดมการณ์การสอนแบบบูรณาการความรู้ในชุมชนสู่ห้องเรียน และทางโรงเรียนมีการทำโครงการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม แล้วปัญหาหลักที่นักเรียน ครู และผู้อำนวยการมีความคิดเห็นตรงกันว่าต้องร่วมกันแก้ไขอย่างหนึ่งคือปัญหาขยะ อีกทั้งนักเรียน ป.2 ที่ครูพีชสอน ชอบนำเอาเศษกระดาษมาประดิษฐ์เป็นของเล่น เช่น กล่องสุ่ม สกุชชี่ หรือจรวด ที่สำคัญชุมชนที่เป็นที่ตั้งของโรงเรียนเป็นชุมชนชาวไทใหญ่ที่มักจะจัดประเพณีต่างๆ ที่เป็นเอกลักษณ์ที่จะมีการประดับตกแต่งสถานที่ด้วยโคมเสมอๆ ครูพีชจึงบูรณาการทั้ง 3 อย่างเป็นกิจกรรมดังกล่าว โดยคุณครูที่สนใจ ครูพีชขอกระซิบบอกว่า มีวิธีการจัดกิจกรรม ดังนี้

ก่อนอื่นคุณครูต้องเตรียมอุปกรณ์ตามรายการด้านล่างนี้ก่อนนะครับ

วัสดุ/สื่อ/อุปกรณ์

1. กรอบทำกรดาษสา
2. โครงโคมล้านนา
3. เศษกระดาษ
4. ดอกไม้ทับแห้งที่มีในท้องถิ่น
5. กะละมัง

ขั้นการเตรียมเข้าสู่บทเรียน

1.ครูพีชเริ่มต้นด้วยการใช้คำถามว่า "ภายในท้องถิ่นของเรามีวัฒนธรรม หรือประเพณีอะไรที่เป็นเอกลักษณ์บ้าง" ซึ่งครูพีชจะให้นักเรียนจับคู่กันเป็นคู่แล้วช่วยกันคิดหาคำตอบครับ

2.หลังจากที่นักเรียนแต่ละคู่ตอบคำถามครูแล้ว ครูพีชจะเอาภาพประเพณีวัฒนธรรมภายในท้องถิ่น เช่น ประเพณีเขาวงกต ประเพณีวันลอยกระทง ประเพณีวันเข้าพรรษามาให้นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์ว่าภาพเหล่านี้มีอะไรในภาพที่ซ้ำๆ กันอยู่ (ในกรณีของครูพีชนักเรียนสามารถตอบได้ว่าสิ่งที่ซ้ำๆ กันคือโคมนั้นเอง แต่ถ้าหากนักเรียนตอบไม่ได้คุณครูสามารถใบ้คำตอบให้นักเรียนได้ แต่ห้ามเฉลยนะครับ เพราะเป็นการฝึกการวิเคราะห์ภาพให้กับนักเรียน)

3.ครูกล่าวเกริ่นละเล่าให้นักเรียนฟังว่า "โคม หรือ โกม เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ให้ความสว่างในงานประเพณีของคนล้านนาและคนไทยใหญ่ในอดีต เนื่องจากในอดีตไม่มีไฟฟ้า แต่ในปัจจุบันโคมก็ยังมีความสำคัญกับประเพณีของภาคเหนือเหมือนเดิม เนื่องจากโคมจะใช้ตกแต่งสถานที่ให้สวยงามแล้ว ยังสื่อถึงภูมิปัญญาที่ดีงามของคนล้านนาอีกด้วย"

4.ก่อนเริ่มทำกิจกรรมครูพีชจะเช็คความพร้อมของนักเรียนด้วยการใช้คำถาม ถ้านักเรียนพร้อมให้ขานรับพร้อมกันว่า เฮ้! (คำถาม: วันนี้ครูพีชจะพานักเรียนมาทำโคมสวยๆ เอาไปแขวนประดับในชุมชนกัน ทุกคนพร้อมหรือยัง?)

ขั้นการจัดการเรียนรู้

1. ขั้นตอนแรกครูพีชจะพานักเรียนไปเดินเก็บขยะในโรงเรียน หรือสถานที่ต่างๆ ก่อน โดยมีกฎการเก็บขยะคือ ต้องเก็บขยะทุกชิ้นที่เห็น
2. หลังจากเก็บเสร็จจะนำขยะที่ได้มาคัดแยก แล้วเก็บขยะที่เป็นกระดาษที่ละลายน้ำได้แยกใส่ถุง ส่วนขยะอื่นๆ เราจะไม่ทิ้งเปล่านะครับ เราจะสอนนักเรียนแยกขยะตามประเภทแล้วทิ้งลงในถังขยะอย่างเหมาะสม เพื่อนำไปขายให้กับทางเทศบาล เพื่อเป็นการสอนนักเรียนว่าขยะก็สามารถสร้างรายได้ได้เช่นกันนั้นเอง

3. นำกระดาษที่ได้จากการเก็บขยะมาล้างทำความสะอาด (ขั้นตอนนี้ต้องระวังกระดาษฉีกขาดนะครับ) แล้วนำน้ำสะอาดเติมลงไปในกะละมังพอประมาณ จากนั้นให้นักเรียนนำกระดาษที่ล้างแล้วขยี้ในน้ำให้แหลกเป็นชิ้นเล็กๆ นำกระดาษขยี้ลงไปในน้ำเรื่อยๆ จนกว่าน้ำจะข้นจนเห็นเนื้อกระดาษที่ละลาย

4.จากนั้นใช้กรอบ/แม่พิมพ์ทำกระดาษสาตักเอากระดาษที่ละลายน้ำแล้วขึ้นมาบางๆ พร้อมกับโรยดอกไม้ที่หามาได้จากในท้องถิ่นมาตกแต่งหน้ากระดาษ(คุณครูควรสั้งให้นักเรียนเอาดอกไม้มาก่อนประมาณ 1 อาทิตย์ เพื่อนำมาตากหรือทับไว้ในสมุดให้แห้ง)

5.นำกระดาษจากกรอบไปเคาะออกไปตากแดดให้แห้ง หรือถ้าเคาะออกจากกรอบแล้วกระดาษฉีก แนะนำให้เอากระดาษไปตากกับกรอบได้เลย

6. เมื่อกระดาษแห้งแล้ว จะกลายเป็นกระดาษสาแผ่นใหม่ ที่พร้อมจะนำไปทำเป็นโคม ดังรูป

7. จากนั้นให้นักเรียนแต่ละคู่นำกระดาษสาที่แห้งแล้วของตนเองมาตัดเป็นแผ่นๆ ตามครู ตามลักษณะรูปทรงการตัดกระดาษแบบโคมล้านนา (คุณครูสามารถศึกษาวิธีการตัดเพิ่มเติมได้จาก YouTube) แล้วนำกระดาษที่ตัดได้มาติดเข้ากับโครงโคมล้านนาที่ได้มาจากปราชญ์ชุมชนในท้องถิ่น หรืออาจมีการนำกระดาษที่มีความเงาวาวมาตกแต่งโคมด้วยก็ได้

8. เมื่อทำโคมเสร็จเรียบร้อยแล้ว ครูจะพานักเรียนนำโคมไปมอบให้กับสถานที่ที่ใช้จัดงานประเพณีท้องถิ่น หรือนำไปแขวนประดับตามสถานที่สำคัญภายในชุมชน ซึ่งนักเรียนจะสนุก และรู้สึกภูมิใจในตนเองอย่างแน่นอน

ขั้นสรุป

1. ครูพีชใช้คำถาม ถามนักเรียนว่า "วันนี้เราได้ทำอะไรไปบ้าง แล้วสิ่งที่นักเรียนได้ทำวันนี้นักเรียนรู้สึกอย่างไรบ้าง แล้วเป็นการอนุรักษ์วัฒนธรรมของชุมชนหรือไม่ อย่างไรบ้าง" (เปิดโอกาสให้นักเรียนได้ตอบคำถามตามความคิดของตนเอง)
2. ในวันนี้เราได้นำขยะที่พวกเราแต่ละคนเก็บได้มาผ่านกระบวนการรีไซเคิลมาเป็นกระดาษสาแล้วนำมาทำโคม นักเรียนแต่ละคนทำอย่างตั้งใจ และยอมรับและรับรู้ความรู้ใหม่ๆ จากครู นักเรียนคิดว่า นักเรียนได้คุณธรรมอะไรบ้างจากกิจกรรมนี้

(คำถามข้างต้นเป็นแนวคำถามเท่านั้น คุณครูควรปรับคำถามให้เหมาะสมกับบริบทของห้องเรียนของคุณครูให้ได้มากที่สุดด้วยนะครับ)

สะเก็ดจากกิจกรรม "ฮอมขี้เฮอะ แป๋งโกม" ของห้องเรียนครูพีช ที่อยากเล่าให้ทุกคนฟัง

-กิจกรรมนี้นักเรียน ป.2 Gen Alpha ของครูพีช ที่มีความคิดเป็นของตัวเอง ชอบการเรียนรู้แบบได้ลองทำด้วยตนเอง เกิดความสนุกสนาน และตื่นเต้นกับกิจกรรมมากๆ นักเรียนคอยลุ้นอยู่ เสมอๆ ว่าขั้นตอนต่อไปจะได้ทำอะไรต่อ แล้วสุดท้ายผลจะออกมาเป็นอย่างไร ถือว่าเป็นกิจกรรมที่นักเรียนได้เรียนรู้อย่างสนุก และเสริมสร้างกระบวนการเรียนรู้ได้โดยไม่ได้ใช้เทคโนโลยีครับ เหมาะกับบริบทโรงเรียนทุกลักษณะ

-นักเรียนเกิดความภาคภูมิใจในตัวเองมากๆ เลยครับ เนื่องจากพวกเขาได้ทำตั้งแต่เริ่มต้นกระบวนการคือการไปเก็บขยะจนกระทั้งจนสิ้นสุดกระบวนการ คือการไปแจกจ่ายโคมตามที่ต่างๆ ของชุมชน โดยเวลานักเรียนนั่งรถกับผู้ปกครอง ผู้ปกครองเล่าว่านักเรียนจะกล่าวอย่างภาคภูมิใจว่า "แม่หันโกมฮั้นก่อ ลูกแป๋งคนเดียวหนา (แม่เห็นโคมลุกนั้นไหมครับ ลูกทำเองกับมือนะ)"

-นักเรียนเปลี่ยนมุมมองใหม่เกี่ยวกับขยะและการรักษาความสะอาดในโรงเรียน เนื่องจากกิจกรรมนี้ส่งผลให้นักเรียนเห็นและสัมผัสได้ว่าของที่เขาคิดว่าไม่มีค่าและสกปรกตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา แต่กลับสามารถนำไปรีไซเคิลสร้างเป็นสิ่งใหม่ได้ด้วยมือของตนเอง อีกทั้งยังสามารถทำเงินได้ด้วย

-เมื่อนักเรียนได้ทำโคมนักเรียนเกิดความรู้สึกและความภาคภูมิใจว่าโคมที่เขาทำ ทำไมสวยจัง พอเอาไปแขวนในงานประเพณีทั้งสวยและน่าภูมิใจ หลายคนพูดกับครูพีชว่า "อยากทำแล้วเอาไปแขวนในงานทุกปีเลย" ซึ่งเป็นการเห็นความสำคัญของการอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่นหรือของไทยไปในตัว

-นอกจากนั้นแล้วกิจกรรมดังกล่าวยังได้ผลพลอยได้คือได้เสริมสร้างคุณธรรมความรับผิดชอบ ที่ได้จากการทำกิจกรรมตั้งแต่เริ่มต้นจนสิ้นสุด โดยนักเรียนแต่ละคนจะรักษาขยะที่ตนเองหามาได้เก็บไว้เพื่อนำไปทำกระดาษ โดยนักเรียนทุกคนได้รับผิดชอบต่อหน้าที่และงานของตนเองจนกระทั้งสิ้นสุดกิจกรรม และเสริมสร้างคุณธรรมความมีระเบียบวินัย ด้วยการที่นักเรียนแต่ละคนจะทำงานแต่ละขั้นตอนเสร็จตามเวลาที่ครูกำหนด เพื่อที่จะได้ทันต่อขั้นตอนต่อไป ที่นักเรียนทั้งตื่นเต้นและรอลุ้นต่อว่าขั้นตอนต่อไปจะได้ทำอะไร แล้วสุดท้ายจะออกมาเป็นชิ้นงานอะไร อีกทั้งได้เสริมสร้างคุณธรรมใฝ่เรียนรู้ กล่าวคือนักเรียนสนุกและตั้งใจเรียนมากๆ พร้อมที่จะเรียนรู้ในขั้นตอนต่างๆ ของครูผู้สอน