เนื่องจากมีเนื้อหาเรื่องหนึ่งในวิชาโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ของนักเรียนชั้น ม.4 เรื่อง การลำดับเหตุการณ์ทางธรณีวิทยา มีส่วนที่เกี่ยวข้องกับการลำดับการเกิดของชั้นหินตะกอนที่เกิดจากการสะสมตัว โดยมีหลักการลำดับชั้นหินที่เสนอโดยนิโคลัส สตีโน (Nicolaus Steno) จำนวน 3 ข้อ ได้แก่ 1) กฎชั้นแนวนอน (Law of original horizontality) เมื่อตะกอนมีการสะสมตัวในตอนแรก ตะกอนจะทับถมเป็นชั้นในแนวนอนและขนานหรือเกือบขนานกัน เนื่องจากอิทธิพลของแรงโน้มถ่วงของโลก 2) กฎการลำดับชั้น (Law of superposition) การสะสมตัวซ้อนทับกันเป็นลำดับจากชั้นล่างขึ้นไปหาชั้นบนตามลำดับการเกิด 3) กฎความสัมพันธ์การตัดผ่าน (Law of cross-cutting relationship) การลำดับเหตุการณ์ทางธรณีวิทยาที่เกิดจากการแทรกดันของหินอัคนีหรือรอยเลื่อนตัดผ่านชั้นหิน เหตุการณ์ดังกล่าวเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นภายหลังจากการเกิดชั้นหิน จึงกล่าวได้ว่า หินอัคนีหรือรอยเลื่อนมีอายุอ่อนกว่าชั้นหินเดิม

ในการสอนเรื่องนี้ หากจะให้นักเรียนมองเห็นภาพ การสอนบรรยายประกอบกับมีรูปภาพช่วยอธิบายก็ทำได้ครับ แต่เรารู้สึกว่านักเรียนอาจจะยังนึกภาพได้ไม่เต็มที่หรือยังเข้าใจได้ไม่ 100% และนักเรียนคงจะรู้สึกเบื่อแน่ ๆ เราก็เลยคิดว่า ถ้าให้นักเรียนได้ทำอะไรซักอย่างเพื่อให้มีประสบการณ์ จากนั้นนำมาคิดวิเคราะห์และสามารถสรุปลำดับเหตุการณ์ได้ด้วยตัวเอง น่าจะช่วยให้นักเรียนสามารถเชื่องโยงองค์ความรู้ได้มากกว่า เราก็เลยเอาหลักการทั้ง 3 ข้อนั้นไปจับบกับขั้นตอนการทำเค้กหลายชั้น (layer cake) ที่จะต้องมีการประกอบร่างจากชั้นล่างก่อน แล้วค่อย ๆ ทาครีม และวางแป้งชั้นบนเป็นลำดับไปเรื่อย ๆ ซึ่งก็อุปมาได้กับลำดับการเกิดของชั้นหินตะกอน สุดท้ายก่อนกินเค้กก็ต้องมีการตัดเค้กด้วยมีด ร่องรอยที่เกิดจากกันตัดเค้กก็เทียบได้กับการแทรกดันของหินอัคนีหรือรอยเลื่อนตัดผ่านชั้นหินที่ต้องเกิดลำดับสุดท้าย ทั้งหมดนี้จึงเป็นที่มาของไอเดียนี้ครับ

ก่อนทำกิจกรรมครูก็นำด้วยการเปิดรูปภาพชั้นหินตะกอนแล้วใช้คำถามให้นักเรียนสังเกตว่าเห็นอะไรในภาพบ้าง แล้วใช้คำถามให้คิดต่อว่า นักเรียนจะรู้ได้อย่างไรว่า หินชั้นไหนอายุมากที่สุดหรือหินชั้นไหนเกิดก่อน จากนั้นก็นำนักเรียนเข้าสู่กิจกรรม Layer Cake กับลำดับชั้นหิน

มีข้อแนะนำเล็กน้อยครับว่า ถ้านักเรียนนึกภาพ Layer Cake ไม่ออก ครูอาจจะลองเปิดภาพให้นักเรียนดูก่อน ส่วนตัวเรานั้นเปิดภาพจากรายการ MasterChef All Stars Thailand EP5

ขั้นตอนการทำกิจกรรม Layer Cake กับลำดับชั้นหิน

1) แบ่งนักเรียนออกเป็นกลุ่ม จำนวน 8 กลุ่ม กลุ่มละ 4-5 คน

2) ให้แต่ละกลุ่มวาดรูปแบบจำลอง layer cake รูปทรงกระบอก รูปทรงสี่เหลี่ยม หรือรูปทรงใดก็ได้ให้เต็มรูป จำนวน 4 ชั้น โดยวาดแต่ละชั้นแยกกัน ลงในกระดาษเอสี่ กำหนดให้มีชั้นครีมรสชาติแตกต่างกันจำนวน 2 ชั้น และแป้งที่มีสี/รสชาติแตกต่างกันจำนวน 2 ชั้น

3) เลือกแป้งสีใดสีหนึ่งมาวาดเป็นฐานของเค้ก

4) ทาครีมจำนวน 1 รสชาติ โดยวาดรูปด้านบนแป้งเค้กที่เลือกในข้อ 3)

5) วางแป้งสีที่สองลงบนครีมรสชาติแรก โดยวาดรูปด้านบนครีมที่ทาในข้อ 4)

6) ทาครีมรสชาติที่เหลือลงบนแป้ง โดยวาดรูปด้านบนแป้งที่ใช้ในข้อ 5)

7) เมื่อนำมีดไปตัดเค้กจากด้านบนสุดลงด้านล่างสุด ให้นักเรียนวาดรูปแสดงรูปทรงของเค้กที่มีร่องรอยการตัดจำนวน 1 รูป

8) ให้นักเรียนเรียงลำดับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นกับการประกอบร่าง layer cake โดยเขียนอธิบายเป็นลำดับขั้นตอน

9) ครูสุ่มนักเรียนจำนวน 3 กลุ่มให้นำเสนอผลงานหน้าห้อง โดยให้บอกว่าเค้กนี้ใช้ครีมรสชาติอะไรบ้างและใช้แป้งสี/รสชาติอะไรบ้าง จากนั้นอธิบายขั้นตอนการประกอบร่าง layer cake ตั้งแต่ขั้นตอนแรกจนถึงขั้นตอนการตัดเค้ก และร่วมกันอภิปรายเชื่อมโยงกับการลำดับชั้นหิน

หลังนำเสนอเสร็จ เราก็ใช้คำถามเหล่านี้เพื่อการคิดต่อยอด

1) ถ้าเปรียบเทียบการทำเค้กเป็นการเกิดลำดับชั้นของหิน หินชั้นใดจะเกิดก่อน หินชั้นใดมีอายุมากที่สุด และสามารถเรียงลำดับอายุหินแต่ละชั้นได้อย่างไร

2) รอยตัดที่เกิดจากมีดเปรียบได้กับเหตุการณ์ใดในทางธรณีวิทยาที่เกิดกับลำดับชั้นหิน

3) ถ้าตัดเค้กจากบนสุดลงล่างสุด โดยตัดก่อนที่เค้กจะประกอบร่างเสร็จ เค้กที่ได้จะมีลักษณะแตกต่างกับเค้กที่นักเรียนแต่ละกลุ่มวาดหรือไม่ อย่างไร

ขั้นตอนตรวจสอบความเข้าใจของนักเรียน

เราก็ให้นักเรียนพิจารณารูปลำดับชั้นของหินจากในหนังสือเรียน จำนวน 2 รูป แล้วให้นักเรียนช่วยกันเรียงลำดับเหตุการณ์/ลำดับการเกิดของหินแต่ละชั้น และอภิปรายร่วมกันในห้องเรียน

และสุดท้ายก็ให้นักเรียนแต่ละกลุ่มตอบคำถาม 3 ข้อ ได้แก่ 1) สิ่งที่ฉันชอบในกิจกรรมวันนี้ (อย่างน้อย 2 ข้อ) 2) สิ่งที่ฉันได้เรียนรู้จากกิจกรรมวันนี้ (อย่างน้อย 2 ข้อ) 3) สิ่งที่ฉันยังสงสัย (ถ้ามี)

ด้านล่างนี้จะเป็นภาพบรรยากาศการนำเสนอบางส่วนนะครับ

จากการสังเกตพบว่านักเรียนมีความตั้งใจกันมาก แต่ละกลุ่มพยายามออกแบบเค้กให้สวยและสร้างสรรค์ แล้วก็กลุ่มที่นำเสนอก็สามารถพูดนำเสนอได้ดี ชัดเจน แล้วก็ตอนช่วงที่ให้นักเรียนแต่ละกลุ่มระดมความคิดช่วยกันทำแบบฝึกหัดเรียงลำดับเหตุการณ์การเกิดลำดับชั้นหิน ส่วนใหญ่ก็มีส่วนร่วมและสามารถตอบคำถามได้ถูกต้อง

เมื่อกลับมาอ่าน feedback ที่นักเรียนเขียนในกระดาษเอสี่ของแต่ละกลุ่มก็พบว่า มีนักเรียนบอกว่า "ชอบการทำเค้กและการสมมติด้วยการวาดเค้ก" "การจัดลำดับเค้กทำให้เข้าใจมากขึ้น ไม่ง่วงและไม่น่าเบื่อ" "ได้รู้วิธีดูการเกิดหินว่าแบบไหนเกิดก่อน แบบไหนเกิดหลังและสามารถคาดเดาได้ว่าหินไหนอยู่มานาน" แสดงว่าที่เราให้นักเรียนทำกิจกรรมวันนี้ก็ถือว่าโอเคเลยนะครับ 5555555

ด้านล่างนี้คือผลงานนักเรียนบางส่วนนะครับ

เท่าที่คิดได้ ครูอาจจะต้องควบคุมระยะเวลาในการทำกิจกรรมซักนิดนึงนะครับ ไม่งั้นนักเรียนอาจจะทำเค้กกันยาว 555555 แล้วก็ถ้าเปลี่ยนไปให้ทำเค้กของจริงเลยก็ดูน่าจะสนุกไม่น้อยนะครับ แต่ก็ต้องดูระยะเวลาและความเหมาะสมด้วย เพราะด้วยความที่เนื้อหาเยอะ แต่เวลาเรียนน้อย ก็ปรับกันไปตามหน้างานนะครับ หากคุณครูท่านใดนำไปใช้แล้วมีข้อเสนอแนะเพิ่มเติมก็มาแลกเปลี่ยนกันได้นะครับ :)