✏️ หมายเหตุจากผู้เขียน

บทความนี้เขียนขึ้นเพื่อปูพื้นฐานให้ผู้เรียนรู้และผู้สอน โดยเฉพาะกลุ่มศิลปิน ครู และ นักเรียนมัธยม ที่ไม่ใช่สายเทคนิค ได้เข้าใจการจัดการข้อมูลของตนเองในยุคที่ AI ถูกนำมาใช้อย่างแพร่หลาย พร้อมสอดแทรกแนวคิดเรื่องจริยธรรม AI และ กฎหมายสากลอย่าง EU AI Act เพื่อเป็นแนวทางให้เท่าทันเทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม

⸻

รู้จัก robots.txt และ metadata สำหรับศิลปิน ครู และ เยาวชน: วิธีปกป้องงานสร้างสรรค์ในยุค AI อย่างเข้าใจง่าย

“ศิลปินมีสิทธิ์จะพูดว่า ‘ไม่อนุญาตให้ใช้ผลงานของฉันในการฝึก AI’ แม้โลกจะยังไม่มีกฎหมายรองรับเต็มที่ก็ตาม”

— นี่คือจุดเริ่มต้นของการรู้จักไฟล์เล็ก ๆ ที่ชื่อว่า robots.txt

⸻

✨ บทนำ: ทำไมศิลปิน และ นักเรียนศิลป์ควรรู้จัก robots.txt?

เมื่อ AI กำลังถูกฝึกด้วยข้อมูลจากทั่วอินเทอร์เน็ต งานของศิลปิน นักเรียน หรือครูที่เผยแพร่บนเว็บไซต์หรือแพลตฟอร์มต่าง ๆ ก็อาจถูกนำไปใช้โดยไม่ได้รับอนุญาต โดยเฉพาะการฝึกโมเดลที่เรียกว่า General-Purpose AI (เช่น โมเดลสร้างภาพ หรือโมเดลภาษาขนาดใหญ่)

robots.txt คือ ไฟล์ หรือ ข้อความสั้นๆ ที่บอกกับ bot (รวมถึง AI crawler) ว่า “อย่าเข้ามาเก็บข้อมูลจากเว็บนี้นะ” มันไม่ใช่คำสั่งแบบบังคับเด็ดขาด แต่เป็นการแสดงเจตจำนงของเจ้าของเว็บว่าขอสงวนสิทธิ์

เช่นเดียวกับกฎของหุ่นยนต์ในนิยาย Sci-fi ของ ไอแซค อาซิมอฟ ที่ว่า:

กฎข้อศูนย์ (Zeroth Law)

* ภาษาอังกฤษ: A robot may not harm humanity, or, through inaction, allow humanity to come to harm.

* ภาษาไทย: หุ่นยนต์ต้องไม่ทำอันตรายแก่มนุษยชาติ หรือโดยการไม่กระทำ ปล่อยให้มนุษยชาติประสบอันตราย

กฎข้อหนึ่ง (First Law)

* ภาษาอังกฤษ: A robot may not injure a human being or, through inaction, allow a human being to come to harm.

* ภาษาไทย: หุ่นยนต์ต้องไม่ทำอันตรายต่อมนุษย์ หรือโดยการไม่กระทำ ปล่อยให้มนุษย์ตกอยู่ในอันตราย

กฎข้อสอง (Second Law)

* ภาษาอังกฤษ: A robot must obey the orders given it by human beings, except where such orders would conflict with the First Law.

* ภาษาไทย: หุ่นยนต์ต้องเชื่อฟังคำสั่งที่มนุษย์มอบให้ เว้นแต่คำสั่งนั้นจะขัดแย้งกับกฎข้อหนึ่ง

กฎข้อสาม (Third Law)

* ภาษาอังกฤษ: A robot must protect its own existence as long as such protection does not conflict with the First or Second Law.

* ภาษาไทย: หุ่นยนต์ต้องปกป้องการคงอยู่ของตนเอง ตราบใดที่การป้องกันนั้นไม่ขัดแย้งกับกฎข้อหนึ่งหรือกฎข้อสอง

ที่มาและหมายเหตุเพิ่มเติม:

* กฎเหล่านี้ถูกคิดค้นขึ้นโดยนักเขียนนิยายวิทยาศาสตร์ชื่อดัง ไอแซค อาซิมอฟ (Isaac Asimov) และปรากฏครั้งแรกในเรื่องสั้น "Runaround" (ค.ศ. 1942)

* "กฎข้อศูนย์" ถูกเพิ่มเข้ามาในภายหลังในนวนิยายเรื่อง "Robots and Empire" (ค.ศ. 1985) เพื่อเป็นกฎที่อยู่เหนือกว่ากฎทั้งสามข้อแรก และสะท้อนถึงการเติบโตและพัฒนาการของ "จิตสำนึก" ของหุ่นยนต์ในจักรวาลนิยายของอาซิมอฟเอง

* กฎเหล่านี้เป็นแนวคิดทางนิยายวิทยาศาสตร์ แต่ได้กลายเป็นรากฐานสำคัญของการถกเถียงเรื่อง จริยธรรมของ AI (AI Ethics) และการควบคุมปัญญาประดิษฐ์ในโลกแห่งความเป็นจริง

robots.txt ก็เป็นเสมือนคำสั่งข้อที่ 2 ที่เราส่งไปยัง bot ว่า “อย่าเข้าเว็บนี้นะ” (แม้บาง bot อาจไม่เชื่อฟังก็ตาม)

⸻

🔎 robots.txt คืออะไร และทำไมต้องรู้จัก?

• คือ ไฟล์ หรือ ข้อความธรรมดา ที่เจ้าของเว็บไซต์สามารถวางไว้ในโฟลเดอร์ root ของเว็บ
• เป็นเหมือน "ป้ายบอกทาง" หรือ "ป้ายห้ามเข้า" สำหรับ bot หรือ AI ที่เข้ามาเก็บข้อมูล
• ไม่ใช่การห้ามด้วยกฎหมาย แต่เป็นการประกาศเจตนารมณ์อย่างเป็นทางการ ซึ่งบอทที่มีจริยธรรมจะเคารพกติกานี้
• เป็นแนวปฏิบัติที่ใช้กันมาตั้งแต่ยุคแรกของเว็บ แต่กลับมาเป็นที่สนใจอีกครั้งเมื่อเกิดข้อถกเถียงเรื่องการฝึก AI

📌 แล้วมันเกี่ยวอะไรกับจริยธรรม AI?

• การฝึก AI โดยใช้ข้อมูลจากเว็บไซต์ต่าง ๆ โดยไม่ได้รับอนุญาต อาจขัดต่อหลักจริยธรรม เช่น สิทธิ์ในการควบคุมข้อมูลของผู้สร้าง หรือความเสียหายที่เกิดจากการลอกเลียนแบบ
• ในบริบทของ EU AI Act และหลักการพัฒนา AI อย่างมีจริยธรรม robots.txt จึงกลายเป็นหนึ่งในกลไกทางเทคนิค (technical AI policy) ที่ช่วยแสดงเจตจำนงของเจ้าของเนื้อหาได้ชัดเจนขึ้น

📎 ข้อจำกัดของ robots.txt

• ไม่ใช่เครื่องมือห้ามโดยเด็ดขาด แต่เป็นการแสดงเจตจำนงที่ระบบส่วนใหญ่ (รวมถึง AI ที่เคารพจริยธรรม) ควรปฏิบัติตาม
• บอทที่ไม่เคารพกติกา (malicious bots) อาจไม่ฟังคำสั่งนี้

⸻

✍️ วิธีเขียน robots.txt แบบง่ายที่สุด:

User-agent: *

Disallow: /

หมายถึง “ขอไม่ให้บอทตัวใดเข้ามาเก็บข้อมูลเลย”

• หรืออาจระบุเฉพาะบางหน้า/บางไดเรกทอรี เช่น:

User-agent: GPTBot

Disallow: /gallery/

ตัวอย่างบอท AI ที่อาจเจอบ่อย: GPTBot, CCBot, ClaudeBot

⸻

🎨 ถ้าคุณครูหรือนักเรียนก็เป็นศิลปิน แต่ ไม่มีเว็บไซต์ล่ะ ?

งานของคุณที่อัปโหลดไว้ตามเว็บอาร์ตหรือโซเชียลมีเดีย ก็อาจถูก AI เข้าไปเก็บได้

ทางเลือกอื่นที่พอช่วยได้:

• ใส่ Metadata ลงในไฟล์ภาพ เช่น คำว่า “NoAI” “DoNotTrain”
• ใช้โปรแกรมอย่าง Adobe Photoshop / Lightroom:
• ไปที่ File > File Info > เติมข้อความในช่อง Copyright / Description
• Clip Studio / Procreate: ต้องใช้โปรแกรมภายนอกเพื่อใส่ Metadata หลังจาก export

🖼️ Metadata คืออะไร?

(ฉบับเข้าใจง่ายสำหรับศิลปินและเยาวชน)

Metadata คือ “ข้อมูลเกี่ยวกับข้อมูล” หรือพูดง่าย ๆ คือ “ป้ายชื่อที่ซ่อนอยู่ในไฟล์ของเรา”

เช่น ไฟล์ภาพหนึ่งภาพ อาจมีข้อมูลซ่อนอยู่ว่า:

• ใครเป็นผู้สร้าง (Creator)
• สร้างเมื่อไหร่
• ใช้อุปกรณ์อะไร
• และที่สำคัญ: เราสามารถใส่ข้อความว่า “ไม่อนุญาตให้ใช้สำหรับฝึก AI” ได้

📌 เปรียบเทียบง่าย ๆ:

ถ้า robots.txt คือ “ป้ายห้ามเข้า” ที่ติดหน้าบ้าน (เว็บไซต์),

Metadata ก็คือ “โน้ตแปะไว้บนผลงาน” แต่ละชิ้น เช่น ภาพ หรือไฟล์เสียง

🛡 Metadata ช่วยอะไรเราได้ ?

• แสดงเจตจำนงของเจ้าของผลงาน เช่น

“This artwork is not allowed for AI training”

“Do not crawl or reuse without permission”

• แม้ AI บางตัวอาจไม่เคารพ แต่ระบบที่มีจริยธรรม หรือระบบใหม่ ๆ ในอนาคต (เช่นตาม EU AI Act) จะมีแนวโน้มเคารพข้อมูลเหล่านี้มากขึ้น
• เป็นอีกชั้นในการแสดง Digital Consent
• → “ฉันไม่ได้ยินยอมให้ใช้ผลงานของฉัน”

🛠 ใส่ Metadata ยังไง?

ใน Photoshop:

• ไปที่ File > File Info...
• เลือกแท็บ Description หรือ IPTC
• เติมข้อความในช่อง Copyright Notice หรือ Keywords
• เช่น: NoAI, DoNotUseForTraining, Human-Made

ใน Clip Studio / Procreate:

• ยังไม่มีระบบใส่ Metadata โดยตรง
• แนะนำให้ Export ไฟล์ออกมา แล้วใช้แอปภายนอก เช่น:
• บนมือถือ: Metapho (iOS), Photo Exif Editor (Android)
• บนคอมพิวเตอร์: โปรแกรม ExifTool GUI หรือ Bridge

⸻

📚 ทำสื่อการสอนเรื่องนี้ได้ยังไง?

กิจกรรมในห้องเรียน หรือชมรม:

• อธิบายความสำคัญของจริยธรรม AI ด้วยกฎของอาซิมอฟ
• ฝึกเขียน robots.txt สำหรับเว็บไซต์จำลอง
• สร้างโปสเตอร์ "Digital Rights ของนักเรียนศิลป์"
• ชวนทำสัญญาใจ (Robot Ethics Pledge) ในฐานะผู้ใช้และผู้สร้างงาน

⸻

✅ จำไว้ว่า: robots.txt คือสัญญาณเล็ก ๆ ที่ศิลปินและครูสามารถส่งไปยังโลกของ AI ว่า “อย่าเอางานของฉันไปโดยพลการ” แม้จะไม่ได้มีผลทางกฎหมายโดยตรง แต่มันคือการแสดงเจตนาที่โลกกำลังเรียนรู้ว่าจะต้องเคารพ

และนั่นคือจุดเริ่มต้นของจริยธรรมในการอยู่ร่วมกับ AI อย่างมีศักดิ์ศรี ✊

⸻

การอ้างอิงถึง robots.txt หรือแนวคิดที่เกี่ยวข้องในเอกสาร "Code of Practice for General-Purpose AI Models: Copyright Chapter" และ EU AI Act

"Code of Practice for General-Purpose AI Models: Copyright Chapter": เอกสารนี้เป็น "Code of Practice" ที่เสนอโดย Working Group 1 ซึ่งอยู่ภายใต้ AI Office ของ EU ไม่ใช่ตัวกฎหมาย EU AI Act โดยตรง แต่เป็นแนวทางปฏิบัติที่เสริมการบังคับใช้ EU AI Act

EU AI Act (Official Legal Text): ตัวกฎหมาย EU AI Act (Regulation (EU) 2024/1689) นั้น ไม่ได้กล่าวถึง "robots.txt" หรือ "metadata" โดยตรงในเนื้อหาของกฎหมาย แต่จะกล่าวถึงหลักการกว้างๆ เช่น "data governance", "transparency", "copyright exceptions", "rights reservation mechanisms"

การกล่าวถึง robots.txt และ metadata ในเอกสาร: เอกสาร "Code of Practice for General-Purpose AI Models: Copyright Chapter" (https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/contents-code-gpai) เป็นเอกสารที่ อธิบาย และ เสนอแนะ การใช้ robots.txt และ metadata เป็น "มาตรการทางเทคนิค" (technical measures) ในการปฏิบัติตามหลักการของ EU AI Act